მსხვილი ძუძუმწოვრები – ზ. გურიელიძე, ბ. ლორთქიფანიძე
ჩატარებული კვლევის მიზანს წარმოადგენდა, გამოვლენილიყო რეგიონის მსხვილი ძუძუმწოვრების სახეობრივი შემადგენლობა, მათი სიმჭიდროვე, მათი ტერიტორიალური გადანაწილება, გადანაწილება ჰაბიტატების მიხედვით და შეფასებულიყო მათი არსებული მდგომარეობა. ტერმინი “მსხვილი ძუძუმწოვრები” შემოტანილია სიმარტივისათვის, მას არა აქვს რაიმე ტაქსონომიური საფუძველი. ამ პირობით ჯგუფში გაერთიანებულია მტაცებელთა და ჩლიქოსანთა რიგის ყველა სახეობა, ზომის მიუხედავად. მსხვილი ძუძუმწოვრები შესაძლოა გავაერთიანოთ შემდეგ კატეგორიებში:
I.
ეკონომიკური პოტენციალის მქონე სახეობები - სახეობები, რომლით სარგებლობის შედეგადაც შესაძლოა მივიღოთ ეკონომიკური შემოსავალი (სანადირო სახეობები, რეკრეაციული მნიშვნელობის სახეობები, სამკურნალო მცენარეები, სხვა კომერციული მნიშვნელობის სახეობები)
II.
საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობები - სახეობები, რომელთაც მინიჭებული აქვთ კონსერვაციული, (საერთაშორისო, ადგილობრივი და სხვა) სტატუსი, ენდემური სახეობები, მცირე არეალის მქონე სახეობები.
III.
მუტუალისტი სახეობები - სახეობები, რომლებიც არეგულირებენ სხვა სახეობების რიცხოვნობას, ხელს უწყობენ სხვა სახეობების გავრცელებას, გამრავლებას და ა.შ.
IV.
ინდიკატორი სახეობები - სახეობები, რომლებიც სწრაფად რეაგირებენ ანთროპოგენული პრესის გაძლიერებაზე (დაბინძურება, ადგილსამყოფელის ხარისხის გაუარესება, შემაწუხებელი ფაქტორები)
V.
პრობლემური სახეობები - სახეობები, რომლებიც ადამიანის მხრიდან დევნას განიცდიან (მტაცებლები და სხვა კონფლიქტური სახეობები)
ბიომრავალფეროვნების ყველაზე მოწყვლად ნაწილს მსხვილი ძუძუმწოვრები წარმოადგენენ, რადგან მათ აქვთ გამრავლების დაბალი ტემპი, დაბალი ნაყოფიერება, მგრძნობიარენი არიან სხვადასხვა ბარიერების მიმართ, რის გამოც მაღალია იზოლირების შესაძლებლობა.
ლიტერატურის მიმოხილვა
საქართველოს არიდული და სემიარიდული ეკოსისტემები, მსხვილი ძუძუმწოვრების შესწავლის თვალსაზრისით, ერთ-ერთ ყველაზე შეუსწავლელ ტერიტორიას წარმოადგენდა, ლიტერატურაში არ არსებობს მონაცემები აქ გავრცელებული მსხვილი ძუძუმწოვრების შესახებ. შეიძლება ითქვას, რომ 1999-2001 წლებში ჩატარებული გამოკვლევები წარმოადგენს უნიკალურ მასალას მსხვილი ძუძუმწოვრების კომპლექსური შესწავლის მხრივ.
მასალა და მეთოდიკა
დიდი ფართობის მქონე გეოგრაფიული ერთეულის (მაგალითად, რეგიონის) კონსერვაციისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სახეობების, ჰაბიტატებისა და სხვა ფაქტორების გადანაწილებას ტერიტორიაზე და მათი პარამეტრების კორელაციას, რისთვისაც ჩატარდა ტერიტორიის სტრატიფიკაცია, ამ უკანასკნელს, სხვა მეთოდებთან შედარებით, სულ მცირე სამი უპირატესობა აქვს (ჭილსონ, ატ ალლ, 1996):
საკვლევი ტერიტორია შესაძლებელია დაყოფილი იქნას შედარებით მცირე ზომის ჰომოგენურ ტერიტორიებად (სტრატებად),
სტრატიფიცირებულ ტერიტორიებზე აღებულ მონაცემებს შემთხვევითობის პრინციპით მიღებულ მონაცემებთან შედარებით, მცირე ვარიაბელობა (დისპერსია) აქვთ.
შესაძლებელია სტრატ-სპეციფიური პარამეტრების შედარება.
ზემოთ მოყვანილი მონაცემების შედეგად ადვილი გამოსავლენია კონსერვაციისთვის მნიშვნელოვანი ტერიტორიები, მაღალი სიმჭიდროვისა და მაღალი სახეობრივი მრავალფეროვნების ადგილები.
სახეობების რაოდენობრივი აღრიცხვისთვის გამოყენებულ იქნა შემდეგი მეთოდები
• აღრიცხვა ფიქსირებული სიგანის ხაზობრივ ტრანსექტებზე
• აღრიცხვა არაფიქსირებული სიგანის ხაზობრივ ტრანსექტებზე
• აღრიცხვა წერტილოვან ტრანსექტებზე
• აღრიცხვა არათანაბარი ფართობების ტრანსექტებზე
საველე სამუშაოებისა და შემდგომი სტატისტიკური ანალიზისათვის ჩვენს მიერ გამოიყენებოდა სპეციალიზირებული მატრიცები.
პოპულაციათა რიცხოვნობის შესახებ მონაცემთა სტატისტიკური ანალიზისთვის გამოყენებული იყო კომპიუტერული პროგრამა DISTANCE; გარდა ამისა, გამოყენებული იყო შემდეგი მოდელები:
ებერჰარტის მოდელი
სადაც D-წარმოადგენს სიმჭიდროვეს;
n–აღრიცხული ცხოველების რაოდენობაა;
x–საშუალო პერპენდიკულარული მანძილი;
L –ტრანსექტის სიგრძე;
k= 3.444 (წარმოადგენს კონსტანტას).
ჰოგლუნდ-ნისლსენ-სტოლფელტის მოდელი:
სადაც D-წარმოადგენს სიმჭიდროვეს;
n –აღრიცხული ცხოველების რაოდენობაა;
x–საშუალო პერპენდიკულარული მანძილი;
L –ტრანსექტის სიგრძე.
უახლოეს მეზობლამდე მანძილის მეთოდი (Chaugley, 1978)
სადაც D-წარმოადგენს სიმჭიდროვეს;
n –აღრიცხული ცხოველების (ობიექტების) რაოდენობაა;
w–საშუალო მანძილი ობიექტებს შორის;
(პი)- 3.14 (კონსტანტა).
სახეობრივი მრავალფეროვნების და მათი გადანაწილების შეფასებისთვის გამოყენებულ იქნა შემდეგი მეთოდები:
სახეობების მრავალფეროვნების ინდექსის (SP) განსაზღვრა (Nichols & Conroy1996. Soule & Terborgh 1999);
სახეობის შეხვედრის სიხშირის განსაზღვრა
(FI) (Conroy, 1996; Caugley 1977)
FI=1n(1-f)
სადაც
FI წარმოადგენს სიხშირის ინდექსს;
f – ნაკვეთებს აღრიცხული ცხოველებით.
• სახეობათა მრავალფეროვნების შესაფასებლად გამოყენებული იყო შენონ-ვინერისა (Shanon-Wiener) და სიმპსონის (Simpson) ინდექსები (Begon at all. 1990), რომელიც დამუშავდა კომპიუტერული პროგრამით Kრებსწინ.
• სახეობა-რიცხოვნობა-გავრცელების ემპირიული მოდელი (MSI) (Burnham, Overton, 1979)
პოპულაციის ტერიტორიალური განაწილების ანალიზის დროს გამოყენებული იყო სახეობებისა და ჰაბიტატის კორელაციის პრინციპი, რისთვისაც შედგენილ იქნა სახეობების სიცოცხლის ფორმის მოდელი და ანალიზისთვის გამოყენებულ იქნა სახეობა-სიმჭიდროვე-განაწილების ემპირიული მოდელი (MSI). რაც გვაძლევს საშუალებას, განისაზღვროს ევრიტოპული სახეობებისათვის ცხოველქმედებისათვის (მაგ. კვება, წყლის სმა და გამრავლება) მნიშვნელოვანი ჰაბიტატები. სახეობის გავრცელების სიხშირე საშუალებას იძლევა, შედარებული იყოს სტრატ-სპეციფიური პარამეტრები (ე.ი.) სიხშირე თითოეულ სტრატში, და შედეგად გამოვლინდეს ყოველი კონკრეტული სახეობისათვის მნიშვნელოვანი ლოკაციები.
პოპულაციების გადანაწილება გაანალიზებული იყო გეოგრაფიული ინფორმაციული სისტემის (ARCVIEW) საშუალებით.
სახეობრივი შემადგენლობა და მათი სივრცობრივი განაწილება
სახეობების ტერიტორიალური გადანაწილების შესწავლა კონსერვაციული საქმიანობის დაგეგმვისთვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ეტაპს წარმოადგენს. სახეობრივი გადანაწილების შესწავლის შედეგად a და b მრავალფეროვნების ინდექსის განსაზღვრა (Soule & Terborgh, 1999) და შესაბამისად, სახეობრივი მრავალფეროვნების მხრივ მნიშვნელოვანი ადგილების შერჩევა შემდგომი კონსერვაციული საქმიანობისთვის. საკვლევ რეგიონში მსხვილი ძუძუმწოვრებიდან რეგისტრირებული იქნა 22 სახეობა, მათ შორის: მტაცებელთა რიგიდან 15 სახეობა, ჩლიქოსნებიდან - 4 სახეობა, მღრღნელებიდან - 2 სახეობა და კურდღლისნაირებიდან - 1 სახეობა. კვლევა მიმდინარეობდა ორი მიმართულებით – სახეობრივი შემადგენლობის გადანაწილება ჰაბიტატების მიხედვით, სიმჭიდროვის შეფასება და რიცხოვნობის აღრიცხვა. გათვალისწინებული იყო აგრეთვე თითოეული სახეობის შეხვედრის სიხშირე, ე.ი. თუ რა ინტენსიობით გვხვდება სახეობა. რომელიმე შეხვედრითობის მონაცემები მოცემულია გრაფიკ #1-ში. მათი გადანაწილება მოცემულია #1 რუკაზე. რეგიონში რეგისტრირებულთაგან აღსანიშნავია ისეთი იშვიათი სახეობები, როგორიცაა ფოცხვერი (Lynx lynx), ზოლებიანი აფთარი (Hyaena Hyaena), , ქურციკი (Gazela subguturosa), კეთილშობილი ირემი (Cervus elaphus), წავი (Lutra lutra). ძირითადი სახეობებოდან აღსანიშნავია მელა (Vulpes vulpes), ტურა (Canis aureus), მგელი (Canis lupus), კურდღელი (Lepus eurepaeus) და გარეული ღორი (Sus scrofa). აღსანიშნავია აგრეთვე ინვაზიური სახეობები. ასეთი ამ რეგიონში სამი სახეობაა – ენოტი (Procyon lotor), ენოტისებური ძაღლი (Nyctereutes procyonoides) და ნუტრია (Myocastor coypus).
საკვლევ რეგიონში სახეობების გადანაწილების შესწავლა მიმდინარეობდა ორი მიმართულებით. ესენია: სახეობების მრავალფეროვნების გადანაწილება (ე,წ.- მრავალფეროვნების ინდექსი) მთლიანად ტერიტორიაზე, ე.ი. სტრატების შესაბამისად (რუკა #1, გრაფიკი #1) და სახეობების გადანაწილება ჰაბიტატების მიხედვით (რუკა #2).
ჩატარებული კვლევის მიხედვით, საქართველოში ყველაზე მაღალი სახეობრივი წარმომადგენლობით ხასიათდებოდა შემდეგი სტრატები:
25 სტრატი –ინდექსი 0.57; 28-0.52; 29, 38 და 39 სტრატები ინდექსით 0.43. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს სტრატები განლაგებულია ერთმანეთის მეზობლად და შეიძლება ერთ გეოგრაფიულ ერთეულად ჩაითვალოს. უნდა აღინიშნოს, რომ ტერიტორია დაყოფილი იყო ჰომოგენურ სტრატებად, რითაც თავიდან იყო აცილებული ჰაბიტატის სპეციფიურობასთან დაკავშირებული სახეობების მრავალფეროვნების მაჩვენებლების ხელოვნური ზრდა და შესაბამისად, კოსერვაციისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობის ადგილების შერჩევა, რომელიც შემდგომში საფუძვლად უნდა დაედოს კონსერვაციულ აქტიობებს. მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს აგრეთვე სახეობრივი მრავალფეროვნების გადანაწილება ჰაბიტატების მიხედვით, რაც იძლევა საშუალებას მოხდეს ჰაბიტატების დიფერენციაცია სახეობრივი მრავალფეროვნების მიხედვით და დადგინდეს პრიორიტებები გადაუდებელი კონსერვაციული საქმიანობისთვის. გამოყოფილი იყო ძირითადი ტიპის ჰაბიტატი: სტეპი და ნახევარუდაბნო, ბუჩქნარი, ნათელი ტყე, ჭალის ტყე; გარდა ამისა, გათვალისწინებული იყო აგრეთვე სასოფლო-სამეურნეო მიწები. როგორც გრაფიკიდან ჩანს, მსხვილი ძუძუმწოვრების წარმომადგენლობა ყველაზე მაღალია სტეპში (0.44), ყველაზე დაბალი კი (თუ არ ჩავთვლით სასოფლო-სამეურნეო მიწებს) - ნათელი ტყის ჰაბიტატში (რაც, როგორც ჩანს, გამოწვეულია იმით, რომ ნათელი ტყის ჰაბიტატი ფრაგმენტულად არის წარმოდგენილი რეგიონში).
გრაფიკი #1 სახეობების გადანაწილება სტრატების მიხედვით (SR)
პოპულაციათა სიმჭიდროვე და მათი ტერიტორიალური გადანაწილება
სახეობების მდგომარეობის (კონსერვაციული სტატუსის) შეფასებისთვის მნიშვნელოვან პარამეტრებს წარმოადგენს პოპულაციის სიმჭიდროვე და რიცხოვნობა; გარდა ამისა, ხშირ შემთხვევაში სახეობის მდგომარეობის შეფასებისთვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა გავრცელების სიხშირე და პოპულაციის ტერიტორიალური განაწილება. ეს უკანასკნელი მნიშვნელოვანია სახეობის შენარჩუნებისათვის გადამწყვეტი ჰაბიტატებისა და ლოკაციების გამოვლენისათვის.
ტყის (ყვითელყელა) კვერნა (Martes martes Linnaeus,1758)
სისტემატიკა. რიგი მტაცებლები - Carnivora Bowdich, 1821. ოჯახი -კვერნისნაირები - Mustelidae Swainson, 1835. საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა:
Martes martes lorenzi (Ognev,1926)
ტყის კვერნა ბინადრობს ფოთლოვან და წიწვიან ტყეებში, ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 2400 მეტრამდე. საკვლევ რეგიონში გვხვდება ძირითადად გომბორის ქედზე. შეიძლება შეგვხვდეს მდინარე ივრის ჭალაშიც.
ქვის (თეთრყელა) კვერნა (Martes foina Erxleben,1777)
სისტემატიკა. საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა -
Martes foina nehringi (Satunin, 1906).
გავრცელებულია საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. იგი ბინადრობს როგორც გომბორის ქედზე, ისე ივრის ზეგანზე.
გვხვდება ტყეებში, ბუჩქნარებში, ველებზე, ბაღებში. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 4000 მ-მდე.
დედოფალა (Mustela nivalis Linnaeus,1758)
სისტემატიკა. საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა
M.n. boccamela (Echshtein, 1800)
გავრცელებულია საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. ბინადრობს ტყეებში, ბუჩქნარებში, ველებზე, ზეგნებზე. ხშირად გვხვდება ანთროპოგენულ ტერიტორიებზე - ბაღებში, ბოსტნებში და სხვა.
წავი (Lutra lutra Linnaeus,1758)
საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა L. l. meridionalis (Ognev, 1931)
რეგიონში წავი გავრცელებულია მდინარე ივრის ნაპირებზე, როგორც გომბორის ქედზე, ისე ივრის ქვედა წელში (ყორუღის აღკვეთილი). პრაქტიკულად ბინადრობს საქართველოს თევზით მდიდარ თითქმის ყველა მდინარეზე. წავის ისტორიული და თანამედროვე არეალი ემთხვევა ერთმანეთს, მაგრამ მნიშვნელოვნად შემცირდა თითოეულ მდინარეზე მათი ბინადრობის ადგილები, რამაც საბოლოოდ მისი საერთო რიცხოვნობის შემცირება გამოიწვია. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 2300 მეტრამდე
მაჩვი (Meles meles Linnaeus,1758)
საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა
M.m. canescens (Blanford, 1875).
მაჩვი გავრცელებულია საქართველოს თითქმის მთელ ტერიტორიაზე. იგი ევრიტოპური სახეობაა. ბინადრობს ტყეებში, ბუჩქნარებში, გვხვდება თითქმის ყველა ბიოტოპში. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 2700 მეტრამდე. საკვლევ რეგიონში გვხვდება როგორც ივრის ზეგანზე, ისე გომბორის ქედზე.
ენოტი (Procyon lotor Linnaeus,1758)-
ოჯახი ენოტისებრნი -
Procyonoidae (Bonaparte, 1850)
ენოტი ინტროდუცირებული სახეობაა. ენოტი ინტროდუცირებული იყო ზაქათალა-ნუხის დაბლობში, რომელიც ესაზღვრება საქართველოს. აქედან მოხდა მისი შემოჭრა საქართველოში, გავრცელდა ლაგოდეხში, ახმეტაში, ალაზნის ველზე, შირაქში, ივრის ზეგანზე. ბინადრობს წყალსატევებისპირა ტყიან და ბუჩქნარიან ბიოტოპებში. საკვლევ რეგიონში ენოტი გვხვდება მდინარე ივრის ნაპირებზე, შედარებით მრავალრიცხოვანია ივრის ჭალებში.
მურა დათვი (Ursus arctos Linneaus, 1758)
ოჯახი დათვისებრნი -
Uursidae (Cray, 1825).
დათვი გავრცელებულია საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. დათვი ევრიტოპური სახეობაა. ბინადრობს მრავალგვარ ბიოტოპში, ჭარბტენიანიდან დაწყებული, არიდულით დამთავრებული. გვხვდება აგრეთვე თითქმის ყველა ვერტიკალურ სარტყელში, ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 4000 მეტრამდე. საკვლევ რეგიონში გვხვდება მხოლოდ გომბორის ქედზე.
აფთარი (Hyaena hyaena Linnaeus,1758)
საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა H.h. satunini (Matschie,1910).
აფთარი გავრცელებულია სამხრეთ-აღმოსავლეთ საქართველოში, ივრის ზეგანზე, შირაქისა და ელდარის სტეპებში, ივრისა და ალაზნის ჭალებში. მეოცე საუკუნის დასაწყისისთვის მისი არეალი ბევრად უფრო ფართო იყო და თბილისის შემოგარენსაც მოიცავდა. აფთარი ბინადრობს უპირატესად არიდულ და სემიარიდულ ბიოტოპებში, კერძოდ, ნათელ ტყეებსა და ღვიიან ცენოზებში. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 2500 მ-მდე.
ამჟამად საკვლევ რეგიონში სახეობა გადაშენებულია.
მგელი (Canis lupus Linnaeus,1758)
ოჯახი ძაღლისებრთა - Canidae Cray, 1821. საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა C.l. cubanensis (Ognev ,1923).
მგლის არეალი საქართველოში მოიცავს კავკასიონის ქედს (სვანეთი, რაჭა, ცენტრალური კავკასიონი, ხევსურეთი, თუშეთი, კახეთი), თრიალეთის ქედს, ჯავახეთის ზეგანს, ბორჯომის ხეობას, ივრის ზეგანს, ალაზნის ველს, გარეჯის უდაბნოს. მე-20 საუკუნის 60-იან წლებამდე გავრცელებული იყო მთელ საქართველოში, ამჟამად განადგურებულია დასავლეთ საქართველოს უმეტეს ტერიტორიაზე.
მგელი ევრიტოპური სახეობაა. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 4000 მეტრამდე. საკვლევ რეგიონში გვხვდება როგორც გომბორის ქედზე, ისე ივრის ზეგანზე. განსაკუთრებით მრავალრიცხოვანია საშემოდგომო და საგაზაფხულო მიგრაციების დროს. გომბორზე დიდთოვლობისას თავს აფარებს ყორუღის აღკვეთილს.
ტურა (Canis aureus Linnaeus,1758)
საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა C.a. moreoticus I. Geofroy,1835.
საქართველოში ტურის არეალი მოიცავს დიდ ნაწილს, მაგრამ არ წარმოადგენს მთლიანს. იგი შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც დასავლეთი და აღმოსავლეთი პოპულაციები. ტურა ევრიტოპური სახეობაა. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 1000 მეტრამდე. საკვლევ რეგიონში გვხვდება როგორც გომბორის ქედზე, ისე ივრის ზეგანზე.
მელა (Vulpes vulpes Linnaeus,1758)
საქართველოში გავრცელებულია შემდეგი ქვესახეობები:
V.v. caucasica Dinnik, 1914, V. v. alpherakyi Satunin, 1905
მელიის არეალი მოიცავს საქართველოს მთელ ტერიტორიას. მელა ევრიტოპური სახეობაა. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 4000 მეტრამდე. გვხვდება როგორც გომბორის ქედზე, ისე ივრის ზეგანზე.
ენოტისებური ძაღლი (Nyctereutes procyonoides Gray,1834)საქართველოში ინტროდუცირებულია ქვესახეობაა -
N.p. ussurensis Matcshie, 1907.
ენოტისებური ძაღლი, ინტროდუცირებული სახეობა, საქართველოში გაშვებულია კახეთში, თიანეთში, შიდა ქართლში, აფხაზეთში. ენოტისებური ძაღლი ძირითადად გვხვდება ფოთლოვანი ტყის სარტყელში. გვხვდება როგორც გომბორის ქედზე, ისე ივრის ზეგანზე.
გარეული კატა (Felis silvestris Schreber,1777)
ოჯახი კატისებრნი - Felidae (Gray, 1821). საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა
Felis silvestris caucasica (Satunin, 1905)
გარეული კატა გავრცელებულია საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. გარეული კატა ბინადრობს ტყის სარტყელში, იშვიათად, არიდულ ბიოტოპებში. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 2000 მეტრამდე, თუმცა შეიძლება შეგვხვდეს სუბალპურ სარტყელში. გვხვდება როგორც გომბორის ქედზე, ისე ივრის ზეგანზე.
ლელიანის კატა (Felis (Chaus) chaus Guldenstaedt,1776)საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა FF.c. chaus (Guldenstaedt, 1776)
ლელიანის კატის არეალი საქართველოში მოიცავდა მდინარეების ალაზნის, ივრის, ხრამის და მტკვრის ხეობებს, იგი ვრცელდებოდა საკმაოდ დიდ მანძილზე, მაგრამ ვერ აღწევდა ბორჯომამდე. ამჟამად იგი შემორჩენილია ივრისა და ალაზნის ჭალებში. ჩვენს მიერ ლელიანის კატასთან შეხვედრა აღნიშნულია ალაზნის ქვემო დინების ჭალებში საქართველოსა და აზერბაიჯანის საზღვართან. ლელიანის კატა ბინადრობს მდინარეებისა და წყალსატევების სანაპირო ლერწმიან ეკოტოპებში, ჭალებში. საკვლევ რეგიონში შეიძლება შეგვხვდეს ყორუღის აღკვეთილში.
ფოცხვერი (Felis (Lynx) lynx Linnaeus,1758)
საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა F.l.dinniki (Satunin, 1915)
ახლო წარსულში ფოცხვერის არეალი მოიცავდა მთელ საქართველოს. ამჟამად შემორჩენილია რამოდენიმე იზოლირებული პოპულაციების სახით. ფოცხვერი ძირითადად ტყის სარტყლის ბინადარია. გვხვდება აგრეთვე სუბალპურ და ალპურ მდელოებზე, არიდულ და სემიარიდულ ეკოსისტემებში. საკვლევ რეგიონში ძალზედ მცირერიცხოვანია და შეიძლება შეგვხვდეს მხოლოდ გომბორის ქედზე.
გარეული ღორი (Sus scrofa Linnaeus,1758)
რიგი - წყვილჩლიქოსნები Artiodaqtyla (Owen, 1848). ოჯახი - ღორისებრნი - Suidae (Gray, 1821). საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა S.s. attila (Thomas, 1912).
გარეული ღორი გავრცელებულია საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. გარეული ღორი ევრიტოპური სახეობაა. შედარებით იშვიათად გვხვდება წიწვიან ტყეებში. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 2600 მეტრამდე, თუმცა შეიძლება შეგვხვდეს უფრო მაღლაც. საკვლევ რეგიონში გვხვდება როგორც ივრის ზეგანზე, ისე გომბორის ქედზე.
კეთილშობილი ირემი (Cervus elaphus Linnaeus,1758)საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა Cervus elaphus maral (Ogilby, 1840)
ირმის გავრცელების არეალი საქართველოში მოიცავდა ჩვენი ქვეყნის მნიშვნელოვან ნაწილს. ამჟამად ირემი შემორჩენილია სამი იზოლირებული პოპულაციის სახით. ირემი ევრიტოპური სახეობაა. ბინადრობს ფოთლოვან და წიწვოვან ტყეებში, ჭალებში, სუბალპურ და ალპურ სარტყლებში. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 3100 მეტრამდე. საკვლევ რეგიონში ამჟამად ირემი გადაშენებულია
შველი (Capreolus capreolus Linnaeus,1758)
საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა C.c. capreolus Linnaeus, 1758
შვლის არეალი მოიცავს საქართველოს თითქმის მთელ ტერიტორიას.
შველი ბინადრობს ძირითადად ტყის სარტყელში, იშვიათად გვხვდება სუბალპურში. ევრიტოპური სახეობაა. ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 2500 მეტრამდე. საკვლევ რეგიონში გვხვდება გომბორის ქედზე, ხანდახან დიდთოვლობის დროს თავს აფარებს ყორუღის აღკვეთილს.
ქურციკი (ჯეირანი) (Gazella subguturosa Guldenstaedt,1780)
საქართველოში გავრცელებულია ქვესახეობა G.s.subgutturosa (Guldenstaedt,1780.)
ქურციკის ისტორიული არეალი მოიცავდა თბილისიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარე სტეპებსა და ნახევარუდაბნოებს. ამჟამად საქართველოს ტერიტორიაზე ფაქტიურად აღარ არსებობს.
ბიომრავალფეროვნების ძირითადი საფრთხეები
რეგიონში არსებული საფრთხეები შეიძლება 4 ძირითად ჯგუფად დავყოთ:
- ჭარბი მოპოვება;
- ჰაბიტატის დაკარგვა და არეალის ფრაგმენტირება;
- გადაშენების ჯაჭვები;
- უცხო სახეობები.
ჭარბი მოპოვება
ჭარბი მოპოვება, თავის მხრივ, შეიძლება დაიყოს უფრო კონკრეტულ საფრთხეებად, ესენია:
ნადირობა –როდესაც არ არის განსაზღვრული მოპოვების დასაშვები ნორმები; არ არის გამოყოფილი ტერიტორიები, სადაც სეზონურად ან მუდმივად აკრძალული იქნება ნადირობა, არ ჩატარებულა Aაღრიცხვა და, შესაბამისად,A არ არის შეფასებული სანადირო სახეობების პოპულაციების მდგრადობა. ამ შემთხვევაში ნადირობა წარმოადგენს მნიშვნელოვან საფრთხეს ბიომრავალფეროვნებისთვის. ამ კატეგორიის საფრთხის წინაშე მყოფ სახეობებს განეკუთვნებიან ძირითადად გადამფრენი ფრინველები, რადგან საქართველოში ყველა სხვა სახეობა ფორმალურად დაცულია (მხოლოდ კანონით).
ამ კატეგორიას სახეობებიდან აღსანიშნავია შემდეგი: (ჩამონათვალი იქნება აღრიცხვის მასალების დამუშავების შემდეგ)
ბრაკონიერობა – ამ კატეგორიის საფრთხეს მიეკუთვნება უნებართვო ნადირობის ყველა სახის ფორმა, აგრეთვე აკრძალული მეთოდებით ნადირობა (ან თევზაობა). მიღებული მასალების ანალიზის შედეგად შეიძლება გამოიყოს იყოს რამდენიმე განსაკუთრებით სახიფათო ფორმები და ის სახეობები, რომლებზეც ამ კატეგორიის საფრთხეს მნიშვნელოვანი ზეგავლენა აქვს:
ხაფანგებით (ყველანაირი) ნადირობა;
მომწამლავი ნივთიერებების გამოყენება;
ელექტროდენის გამოყენება ;
ჩასადგმელი სათევზაო ხელსაწყოების გამოყენება;
ნადირობა ავტომობილებიდან;
გამანათებელი ხელსაწყოების გამოყენებით ნადირობა _ (ფრინველები, განსაკუთრებით წყალმცურავები)
საქართველოში მტაცებელების და მათ შორის მგლის რიცხოვნობის კლებას ორი ძირითადი ფაქტორი განაპირობებს_პირველი, უკონტროლო ნადირობა, რომელიც პოპულაციაზე კონტროლს უშუალოდ ახდენს და ანთროპოგენული ზემოქმედებით გამოწვეული ადგილსამყოფელის (ჰაბიტატის) შემცირება და ფრაგმენტაცია, რომელიც არაპირდაპირ მოქმედებს პოპულაციების რიცხოვნობაზე.
ჭარბი მოპოვება
საქართველოში მსხვილი მტაცებლების რიცხოვნობის კლება, ერთის მხრივ, გამოწვეული იყო მსხვილი მტაცებლების მიმართ არასწორი სახელმწიფო პოლიტიკის არსებობით (რომელიც გულისხმობდა მათ განადგურებას); მეორეს მხრივ, ადგილობროვი ეკონომიკური ფაქტორით _ ადგილობრივ მოსახლეობასა და მსხვილ მტაცებლებს შორის არსებული კონფლიქტით. ეს უკანასკნელი ღრმავდებოდა იმ მიზეზით, რომ მტაცებლების მიერ კერძო შინაური პირუტყვისადმი მიყენებული ზარალის ანაზღაურება არ ხდებოდა. ფაქტიურად, ეკონომიური საფუძველო ედო აგრეთვე სახელმწიფოს პოლიტიკას მიმართებას ყველა მსხვილი მტაცებლის მიმართ: მტაცებლები ადამიანების კონკურენტებად აღიქმებოდა. ადამიანი-მტაცებლის კონფლიქტი კიდევ უფრო სერიოზული გახდა, რადგან საქართველოში 1993 წლამდე მუშაობდა პრემიალური სისტემა მტაცებლების რიცხოვნობის რეგულირებისათვის, ე.ი. მტაცებლის მოკვლისთვის მთავრობის მიერ დაწესებული იყო ჯილდო საკმაო თანხის ოდენობით (დაახლობეით 100 ამერიკული დოლარის ექვივალენტი). იმის გარდა, რომ სახელმწიფო ანტიმტაცებლურ პოლიტიკას ადამიანი-მტაცებლის კონფლიქტის გამო უშუალოდ ჰქონდა ეკონომიური საფუძველი, ადგილობრივი მცხოვრებლები ხელს უწყობდნენ მტაცებლების უარყოფითი ხატის შექმნას, რათა საკუთარი დანაშაული (იგულისხმება სახელმწიფო პირუტყვის მითვისება)მგლებისთვის გადაებრალებინათ.
საბჭოთა კავშირის არსებობის დროს ყველა სახეობის ცხოველი იყოფოდა ორ კატეგორიად: სასარგებლო (ე.ი. ის სახეობები, რომელთაგან ადამიანს შეეძლო სარგებლის მიღება საკვების, ტყავისა და სხვა სახით) და მავნებელ ცხოველებად (აქ შედიოდა ყველა მტაცებელი, როგორც ადამიანის კონკურენტი). საბჭოთა კანონმდებლობის მიხედვით, მტაცებლები `კაცობრიობის ლამის ყველაზე დიდ მტრებად” იყვნენ შერაცხულნი. მტაცებლებს საბჭოთა სოფლის მეურნეობისა და მთელი კომუნისტური საზოგადოების განვითარების სერიოზულ დაბრკოლებად მიიჩნევდნენ. ამის შედეგად იქნა შემოღებული ყველა მტაცებელი ცხოველის მოპოვებისათვის პრემიალური სისტემა, რამაც საფრთხის ქვეშ დააყენა ყველა მტაცებელი მიუხედავად სტატუსისა. სახეობებს შედარებით დიდი არეალით, რომლებიც უფრო შეგუებული იყვნენ ადამიანის სამოსახლოსთნ ახლოს ცხოვრებას და ისტორიულად იდევნებოდნენ ადამიანის მიერ, ჰქონდათ გადარჩენის მეტი შანსი. ამიტომ, თუმცა მგლების ამოწყვეტისთვის ყველა საშუალება იყო გამოყენებული პოპულაციის რიცხოვნობა მხოლოდ შემცირდა.
დევნის ძირითადი ობიექტი იყო მგელი. მის მოსაპოვებლად დაშვებული იყო გამოყენება ყველა მეთოდისა; მათ შორის ხაფანგების, შხამის, შვეულმფრენიდან ნადირობისა, აგრეთვე ე.წ. `დროშებით ნადირობის” - საბჭოთა კავშირში ფართოდ მიღებული საშუალებისა, რომლის დროსაც დიდ ტერიტორიას შემოსაზღვრავდნენ დროშებიანი თოკებით, (თუმცა უნდა აღინიშნოს რომ რელიეფის სირთულის გამო ამ მეთოდით ნადირობა საქართველოში ნაკლებად პრაქტიკული იყო), მგლებს ეშინოდათ დროშების გარეთ გასვლის, რის გამოც თავის დაღწევის არანაირი შანსი არ ჰქონდათ. მიუხედავად ამისა, მგლები სრულიად გაჟლიტეს მხოლოდ დასავლეთ საქართველოს დაბლობებზე, რომელიც საქართველოში მგლის გავრცელების შედარებით მცირე ნაწილს წარმოადგენს. მგლის რიცხოვნობა შეამცირეს ნაკრძალების ტერიტორიაზეც იმ განზრახვით, რომ მინიმუმამდე დაეყვანათ მათი, როგორც სასარგებლო სახეობების - ჩლიქოსნების პოპულაციების ზრდის რეგულატორის როლი. პროპაგანდა წარმოებდა ყველა მტაცებლის, განსაკუთრებით კი მგლის წინააღმდეგ. მიუხედავად ამისა, საქართველოში მგლები გადარჩნენ მათი მაღალი ინტელექტუალური შესაძლებლობებისა და ადაპტაბელურობის წყალობით. პოსტკომუნისტურ ეპოქაში მტაცებლებისადმი დამოკიდებულება შეიცვალა და 1993 წელს პრემიალური სისტემა გაუქმდა. თუმცა ცხოველები სხვა პრობლემების წინაშე აღმოჩნდნენ.
გაზრდილმა საერთაშორისო მოთხოვნილებამ ზოგიერთი მტაცებლის, (როგორიცაა მგელი, დათვი, ფოცხვერი, ტურა და სხვ). სხეულის ნაწილებსა და დერივატებზე წარმოშვა ინტენსიური ნადირობის ახალი ტენდენცია. არალეგალურ ნადირობას ხელი შეუწყო ქვეყანაში არსებულმა დაძაბულმა პოლიტიკურმა და ეკონომიკურმა სიტუაციამ, შესაბამისი კანონმდებლობის უქონლობამ და იმ ფაქტმა, რომ შეიარაღებული სამოქალაქო კონფლიქტის შემდეგ ხალხში დიდი რაოდენობით დარჩა იარაღი, მათ შორის ავტომატური იარაღი.
გარეული ცხოველების დახოცვა მათი სხეულის ნაწილების გაყიდვის მიზნით ზოგიერთისთვის ფაქტიურად მცირე საარსებო თანხის მოსაპოვებელი საშუალება გახდა. მაგრამ შემდეგში მან ორგანიზებული სახე მიიღო, რომელსაც ხშირად შეიარაღებული ჯგუფის ის წევრები ხელმძღვანელობდნენ, რომლებიც ადგილობრივ მოსახლეობას იარაღით ამარაგებდნენ. ისინი ნადავლისთვის იხდიდნენ თანხას, რომელიც მრავალჯერ აღემატებოდა საშუალო თვიურ ხელფასს.
დიდი მოთხოვნილება იყო აგრეთვე ყველა მტაცებლის დერივატებსა და ნაწილებზე; მაგალითად, ტურის ტყავი 40 დოლარი ღირს, მგლისა _ 80-100 დოლარი.
საფრთხეები შეიძლება დაიყორ რამდენიმე კარტეგორიად: